Χρόνιος Πόνος

Περίληψη

Ο χρόνιος πόνος αποτελεί ένα σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας, με σημαντικές  ατομικές, κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες. Ο τρόπος που βιώνεται από τον ασθενή παρουσιάζει διαφορές ανάλογα με την κοινωνική-πολιτισμική και οικονομική του κατάσταση.   Οι καταστροφικές αντιλήψεις (Pain catastrophizing) αφορούν την υπερβολικά αρνητική αντίδραση του ατόμου στο χρόνιο άλγος και αποτελούν ένα ψυχολογικό παράγοντα που επιδρά σημαντικά στην κλινική εξέλιξη και αντιμετώπιση του πόνου. Σε ένα σύγχρονο σύστημα υγείας ο χρόνιος πόνος πρέπει να αντιμετωπίζεται ολιστικά με φαρμακευτική ή επεμβατική θεραπεία από διεπιστημονικές ομάδες, στη βάση των κατευθυντήριων οδηγιών από επίσημους επιστημονικούς φορείς.

Λέξεις-Κλειδιά: Χρόνιος πόνος, καταστροφικές αντιλήψεις, κοινωνικο-πολιτισμική κατάσταση, οπιοειδή, επεμβατική θεραπεία

Α. Χρόνιος πόνος. Σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας με επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής

Ο όρος ΄΄πόνος΄΄αφορά το δυσάρεστο εκείνο αισθητηριακό και συναισθηματικό ενόχλημα που σχετίζεται συνήθως με κάποιου, άλλοτε άλλου βαθμού, ιστική βλάβη. Η αίσθησή του από το κάθε άτομο εξαρτάται από το είδος και την έκταση του επιβλαβούς ερεθίσματος και της βλάβης που προκαλεί αλλά και από την προσωπική, υποκειμενική αίσθηση της βλάβης. ¹ Υπάρχουν αρκετές θεωρίες που αναφέρονται στο φαινόμενο του πόνου. Οι σημαντικότερες, ²

είναι, συνοπτικά, η θεωρία της εξειδίκευσης η οποία υποστηρίζει την ύπαρξη εξειδικευμένων υποδοχέων, οδών μεταβίβασης και ειδικά εγκεφαλικά κέντρα επεξεργασίας των αλγογόνων σημάτων, η θεωρία των προτύπων όπου ο πόνος εξαρτάται από το είδος και την ποιότητα της διέγερσης της περιφέρειας, η θεωρία του συναισθήματος, στην οποία το θυμικό και τα συναισθήματα καθορίζουν την αντίληψη του πόνου, η θεωρία της πύλης ελέγχου η οποία αναγνωρίζει την ύπαρξη υποδοχέων και νευρικών οδών, το ρόλο των προτύπων αλλά των ψυχολογικών παραγόντων στο βίωμα του πόνου και  η θεωρία της νευρωνικής μήτρας, του γενετικά προκαθορισμένου νευρωνικού δικτύου που μπορεί να τροποποιηθεί από το βίωμα του πόνου.

   Ο πόνος διακρίνεται σε ΄΄οξυ΄΄ ο οποίος οφείλεται συνήθως σε ιστική βλάβη και διαρκεί συνήθως όσο η επούλωσή της, έως συνήθως ένα μήνα και όχι πάντως πάνω από έξι μήνες και ο ΄΄χρόνιος πόνος΄΄. Ο δεύτερος αναφέρεται στο αλγεινό συναίσθημα που επιμένει για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από αυτό που χρειάζεται για την αποδρομή/ίαση μια οξείας παθολογίας ή για την επούλωση ενός τραύματος και το οποίο καθορίζεται σε πάνω από 3-6 μήνες.³ Τα συχνότερα είδη χρόνιου πόνου αφορούν την κεφαλαλγία, την αυχεναλγία, τον πόνο στην πλάτη, την οσφυαλγία και τον πόνο στις αρθρώσεις.

    Ο χρόνιος πόνος αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα της δημόσιας υγείας καθώς επηρεάζει την ποιότητα της ζωής των ασθενών και έχει σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία.⁴ Πολλαπλές έρευνες έχουν δείξει τη σημαντική επίπτωση του στο γενικό πληθυσμό. Σε μια μεγάλη επιδημιολογική μελέτη ⁵ που κάλυπτε το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης διαπιστώθηκε ότι το 19% των ερωτηθέντων ανέφεραν επεισόδιο μέτριας προς σημαντικής έντασης χρόνιο πόνο κάποια στιγμή στη ζωή τους, διάρκειας τουλάχιστον 6 μηνών.  Σε πρόσφατη, δε, μεταανάλυση 19 μελετών ⁶ στο Ηνωμένο Βασίλειο, διαπιστώθηκε ότι το 1/3 με 1/2 του πληθυσμού παρουσιάζει, κατά τη διάρκεια της ζωής του, επεισόδιο χρόνιου πόνου, άνω των τριών μηνών. Το ποσοστό αυτό προβλέπεται να αυξηθεί περαιτέρω τα επόμενα χρόνια με την ταυτόχρονη γήρανση του πληθυσμού. Σε άλλη τέλος μελέτη ⁷ από 15 κέντρα της Ευρώπης , της Ασίας, της Αφρικής και της Αμερικής διαπιστώθηκε ότι το 22% των ασθενών (με σημαντική όμως μεταβλητότητα στα ποσοστά, 5-33%) που παρουσιάζονται στα κέντρα πρωτοβάθμιας φροντίδας, πάσχουν από χρόνιο πόνο

   H επίπτωση του χρόνιου πόνου δε φαίνεται να εμφανίζει ιδιαίτερες διαφορές μεταξύ αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών.⁸ Οι γυναίκες εμφανίζουν μεγαλύτερη επίπτωση εμφάνισης χρόνιου πόνου από τους άνδρες πιθανόν λόγω μεγαλύτερης ευαισθησίας, προκαλούμενης από ορμονολογικούς και ψυχοκοινωνικούς παράγοντες.^5,9 Μεγαλύτερη επίσης πιθανότητα εμφάνισης χρόνιου πόνου, με κύρια εντόπισης τις αρθρώσεις, έχουν και τα ηλικιωμένα άτομα. ^10,11

   Ο χρόνιος πόνος επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα ζωής των ασθενών, τη μείωση των δραστηριοτήτων και την ικανότητά τους να είναι παραγωγικοί και να έχουν κοινωνικές σχέσεις ενώ σχετίζεται σημαντικά με την εμφάνιση ψυχολογικών παθήσεων και κατάθλιψης. ^4,12,13 Ο χρόνιος πόνος διαταράσσει συχνά τις σχέσεις του ατόμου με το οικογενειακό, εργασιακό και κοινωνικό περιβάλλον του.  Η ευερεθιστότητα, το άγχος, η μειωμένη σωματική ικανότητα του ατόμου δημιουργούν ιδιαίτερα προβλήματα στην καθημερινότητά του και τις σχέσεις με τους οικείους του. Ο συνδυασμός αυτός των σωματικών και ψυχολογικών προβλημάτων περιορίζει τις κοινωνικές επαφές του ατόμου, δημιουργεί προβλήματα στο εργασιακό του περιβάλλον και υπονομεύει την κοινωνική του θέση.^14,15 Ο χρόνιος πόνος φαίνεται πως σχετίζεται ισχυρά, επάγει ή επιτείνει τη συναισθηματική δυσφορία, το άγχος και την κατάθλιψη, τα οποία, με τη σειρά τους επιδεινώνουν τα συμπτώματα χρόνιου πόνου του ασθενή με την ανατροφοδότηση αυτή να οδηγεί σε σταδιακή επιδείνωση της κλινικής εικόνας του.¹⁶

    Τα χαρακτηριστικά του πόνου που αποτελούν προγνωστικούς δείκτες της εμφάνισης κατάθλιψης είναι η ένταση, η ευρεία κατανομή, η χρονική διάρκεια του πόνου και το εύρος της ελάττωσης των δραστηριοτήτων του ασθενή από αυτόν.¹³ Εύκολη κόπωση / αδυναμία, διαταραχές του ύπνου και έντονη ανησυχία αποτελούν πιθανά συμπτώματα στους ανωτέρω ασθενείς. Οι ψυχολογικές/ψυχιατικές συνέπειες είναι συνήθως παροδικές αλλά μπορεί να εμμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα επί χρονιότητας και υποτροπής του χρόνιου πόνου.

Β. Το βίωμα του πόνου σε σχέση με το κοινωνικο-πολιτισμικό πλαίσιο και την κοινωνικο-οικονομική θέση του ασθενή.

  Το βίωμα του πόνου ως αίσθημα δυσφορίας, ένταση, συναισθηματική προσέγγιση και συμπεριφορά σε αυτό, φαίνεται πως παρουσιάζει διαφορές ανάλογα με την κοινωνική-πολιτισμική και οικονομική κατάσταση των ασθενών. Σε μια παλαιότερη προσπάθεια διερεύνησης ομοιοτήτων και διαφορών στην εμπειρία του πόνου χρησιμοποιώντας συνδυασμό παραμέτρων, ανάμεσα σε διάφορες εθνότητες, ¹⁷ διαπιστώθηκε ότι  οι κυριότερες διαφορές επικεντρώνονται στη συναισθηματική απάντηση στον πόνο ενώ υπάρχει σχετική ομοιότητα μεταξύ των διαφόρων εθνικών ομάδων όσον αφορά τις υπόλοιπες παραμέτρους της εμπειρίας στον πόνο.  Παρότι δε, υπάρχει σχετική ομοιογένεια μεταξύ των εθνών σε ότι αφορά την εμπειρία υπάρχει σαφής διαφορά μεταξύ τους σχετικά με τους κονωνικούς, οικονομικούς και υγειονομικούς παράγοντες που οδηγούν αυτή την εμπειρία του πόνου στα διάφορα έθνη.

   Σε άλλη μελέτη διερεύνησης πιθανών διαφορών ανάμεσα στα έθνη / φυλές¹⁸  διαπιστώθηκε ότι οι αφροαμερικάνοι ασθενείς παρουσίαζαν υψηλότερα επίπεδα δυσαρέσκιας, δυσφορίας και συναισθηματικής απάντησης στον πόνο από τους λευκούς ασθενείς ενώ στο επίπεδο της έντασης του πόνου οι ανωτέρω ομάδες είχαν παρόμοια ευρήματα, πιθανόν γιατί η τελευταία επηρεάζεται λιγότερο από ψυχολογικούς παράγοντες. Οι Εθνικοί παράγοντες, σύμφωνα τέλος με παλιότερη ανασκόπηση, μπορεί να έχουν επίδραση, μέσω και των κοινωνικό-πολιτιστικών παραμέτρων στον τρόπο με τον οποίο ο πόνος εκτιμάται και γίνεται αντιληπτός καθώς και στον τρόπο αντίδρασης, συναισθηματικά (εμφάνιση άγχους, ενοχής, κατάθλιψης) και συμπεριφοριολογικά (απόφαση αναζήτησης θεραπείας, συμμόρφωση σε αυτή) του ασθενή σε αυτόν. ¹⁹

   Το πως βιώνει το άτομο τον πόνο φαίνεται να σχετίζεται κυρίως και σημαντικά με την κοινωνικο-οικονομική του θέση  που αποτελεί τη συνισταμένη του εισοδήματός του, της επαγγελματικής του  κατάστασης και του μορφωτικού του επιπέδου.²⁰

  Το χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο έχει αποδειχτεί ως ανεξάρτητος παράγοντας αυξημένης νοσηρότητας και μειωμένου προσδόκιμου ζωής και σχετίζεται με αυξημένη επίπτωση χρονίου πόνου που μπορεί να αφορά διάφορους τύπους όπως μυοσκελετικό άλγος, ισχυαλγία, νευροπαθητικό πόνο και γαστρικό έλκος.^21,22 Αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση, παραμονή και επίταση του χρόνιου πόνου με πιθανούς μηχανισμούς που αφορούν τον τρόπο διαχείρισης του από τον ασθενή. Άτομα, για παράδειγμα, με υψηλότερο μορφωτικό και επίπεδο εκπαίδευσης, τείνουν να έχουν μια καλύτερη κριτική θεώρηση του πόνου, να χρησιμοποιούν ποιο αποτελεσματικούς και επιστημονικούς τρόπους διαχείρισης του, να απευθύνονται συχνότερα στους ειδικούς παρόχους υγείας σε σύγκριση με τους ασθενείς με χαμηλότερο κοινωνικο οικονομικό επίπεδο. Οι τελευταίοι φαίνεται να έχουν μια πιο παθητική προσέγγιση του πόνου, να απευθύνονται λιγότερο στους ειδικούς και να στηρίζονται περισσότερο σε μη επιστημονικούς τρόπους αντιμετώπισης. ²³

  Σε ότι αφορά την επαγγελματική κατάσταση, άτομα με εργασίες που απαιτούν σωματική καταπόνηση, έχουν περιορισμένη αυτονομία, δυνατότητα εξέλιξης και προσωπική ευχαρίστηση και παρέχουν περιορισμένη ασφάλεια υγείας έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα ανάπτυξης και δυσχερούς αντιμετώπισης επεισοδίων χρόνιου πόνου. ^24,25 Η κακή τέλος οικονομική κατάσταση αποτελεί τέλος συχνά εμπόδιο στην αναζήτηση της κατάλληλης ιατρικής βοήθειας και θεραπείας.

 

Γ. Καταστροφικές αντιλήψεις για τον πόνο

Ο χρόνιος πόνος έχει σαφώς αρνητική επίδραση στη σωματική και ψυχική υγεία, την ποιότητα της ζωής και την κοινωνική κατάσταση του ατόμου. ^26,27 Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να  συνδέεται με εμφάνιση ή επίταση ψυχικών συμπτωμάτων όπως άγχος, φόβος, διαταραχές του ύπνου και κατάθλιψη και σωματοποιημένες ανωμαλίες (πχ σεξουαλική ανικανότητα)  χωρίς να υπάρχει κάποια κλινική θεωρία που να μπορεί να εξηγήσει πλήρως τη συσχέτιση του  χρόνιου πόνου με την ψυχοπαθολογία. Οι ψυχολογικοί δε παράγοντες που αναπτύσσονται πέραν των σωματικών σε έναν ασθενή με χρόνιο πόνο φαίνεται πως μπορεί να έχουν αρνητική επίδραση στην αντιμετώπιση του πόνου και της επακόλουθης ανικανότητας.

  Οι καταστροφικές αντιλήψεις για τον πόνο (Pain catastrophizing) αποτελούν ένα ψυχολογικό παράγοντα που επιδρά σημαντικά στην κλινική εξέλιξη και αντιμετώπιση του πόνου. Αφορούν την υπερβολικά αρνητική αντίδραση του ατόμου στο χρόνιο άλγος και έχουν τρία χαρακτηριστικά: τον μηρυκασμό, δηλαδή τις επίμονες αρνητικές σκέψεις για τον πόνο, τη μεγέθυνση, την  επαναλαμβανόμενη δηλαδή αντίληψη του πόνου ως απειλητικό για τη ζωή (πχ χρόνια κεφαλαλγία που μπορεί να υποκρύπτει έναν όγκο στον εγκέφαλο) και την αίσθηση ανημποριάς-έλλειψη βοήθειας που οδηγεί στην αδυναμία ελέγχου των σχετιζόμενων με τον πόνο συμπτωμάτων.^28,29 Οι καταστροφικές αντιλήψεις μεγεθύνουν τη σοβαρότητα και τις απειλητικές καταστάσεις που μπορεί να προκύψουν από την αίσθηση του χρόνιου πόνου, επιδεινώνουν το φόβο και ενισχύουν την αδυναμία του ασθενή να ξεφύγει από αυτόν και δημιουργούν συναισθήματα απογοήτευσης, με το άτομο στη συνέχεια να απομονώνεται και να αδρανοποιείται, και η κατάστασή του να επιδεινώνεται, ενισχύοντας το φαύλο κύκλο.

     Ιδιαίτερη προσπάθεια έχει γίνει από τους ερευνητές για τη δημιουργία επιστημονικών εργαλείων  με τη μορφή κυρίως ερωτηματολογίων για την αξιόπιστη εκτίμηση των ασθενών με καταστροφικές σκέψεις / αντιλήψεις, με στόχο την καλύτερη περαιτέρω διαχείριση και αντιμετώπισή τους. Η κλίμακα καταστροφικότητας του πόνου  (Pain Catastrophizing Scale -PCS) ³⁰ είναι ένα σημαντικό τέτοιο εργαλείο με το οποίο εκτιμάται ο βαθμός των καταστροφικών απόψεων για τον πόνο. Περιλαμβάνει ένα ερωτηματολόγιο  13 σημείων που καθοδηγεί τους συμμετέχοντες να κατατάξουν τη συχνότητα εμφάνισης των σκέψεων σχετιζόμενων με των πόνο σε κλίμακα 5 επιπέδων. Σκορ άνω του 20 δείχνει αυξημένο κίνδυνο προβληματικής ανάρρωσης από τον πόνο και χρήζει περαιτέρω κλινικής αντιμετώπισης.

   Η PCS μαζί με άλλα ερωτηματολόγια όπως το ερωτηματολόγιο για τη στρατηγική αντιμετώπισης της καταστροφικότητας (Coping Strategies Questionnaire – CSQ) έχουν χρησιμοποιηθεί τα τελευταία χρόνια στη διερεύνηση ασθενών με οξύ και χρόνιο άλγος σε διάφορες κλινικές καταστάσεις. Σε μία από αυτές ³¹ διερευνήθηκε  η καταστροφικότητα σχετιζόμενη με τον πόνο σε ασθενείς με ρευματολογικά νοσήματα. Στη μελέτη διαπιστώθηκε ότι οι καταστροφικές σκέψεις είναι μια σημαντική παράμετρος για την κατανόηση της εμπειρίας του πόνου σε ασθενείς με ρευματολογικά νοσήματα όπως και σε άλλες χρόνιες παθολογικές καταστάσεις. Επιπλέον, η καταστροφικότητα σχετιζόμενη με τον πόνο πρέπει να είναι σημαντικός στόχος τόσο για φαρμακολογική όσο και την ψυχολογική θεραπεία του πόνου των ανωτέρω ασθενών. Σε άλλη μελέτη³² διερευνήθηκε η συσχέτιση καταστροφικής αντίληψης και εμφάνισης πόνου μετεγχειρητικά σε ασθενείς που υποβλήθηκαν σε χειρουργική επέμβαση σπονδυλικής στήλης. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα η καταστροφική αντίληψη αποτελεί προβλεπτικό παράγοντα εμφάνισης πόνου μετεγχειρητικά με αποτέλεσμα να είναι δυνατή η πρόληψη ή η βέλτιστη αντιμετώπιση των συμπτωμάτων.

 

Δ. Τρόπος  αντιμετώπισης του χρόνιου πόνου σε ένα σύγχρονο σύστημα υγείας

Ο χρόνιος πόνος αποτελεί ένα σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας, αφορά περίπου το 1/5 του πληθυσμού σε διάφορες χώρες και έχει ιδιαίτερα σημαντικό ατομικό, κοινωνικό και οικονομικό κόστος. ³³ Μπορεί να αντιμετωπιστεί με ποικίλους τρόπους και μεθόδους εντός ενός συγκεκριμένου πλάνου, από ένα σύστημα υγείας.  Οι τρόποι αφορούν τη φαρμακευτική αγωγή με οπιοειδή ή άλλες φαρμακευτικές ουσίες, επεμβατικές και χειρουργικές τεχνικές και  προγράμματα αποκατάστασης με τη συνεργασία πολλαπλών ειδικοτήτων.

   Η φαρμακευτική θεραπεία με οπιοειδή ήταν ο βασικός τρόπος αντιμετώπισης και ύφεσης των συμπτωμάτων των ασθενών με χρόνιο πόνο από τη δεκαετία του 1990. Η υπερβολική χρήση των εθιστικών αυτών οπιοειδών φαρμάκων, κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, οδήγησε στην κρίση των οποιοειδών τις πρώτες δύο δεκαετίες του 21 αιώνα με πολύ σοβαρές κοινωνικές συνέπειες μεταξύ των και η αυξημένη θνητότητα από υπερβολική δόση των φαρμάκων. Περίπου 500.000 Αμερικάνοι απεβίωσαν και 2 εκατομμύρια εθίστηκαν από κατάχρηση  παράνομων (κυρίως φαιντανύλης, ηρωίνης και κοκαίνης)  ή και συνταγογραφούμενων νόμιμα οπιοειδών μεταξύ 2000 και 2020 κατατάσσοντας την ανωτέρω αιτία ως την πρώτη αιτία θανάτου πάνω και από τα καρδιαγγειακά νοσήματα.^34-36  Η επιδημία των οπιοειδών οδήγησε τις Η.Π.Α. σε αυστηρό έλεγχο της χορήγησης των φαρμάκων με αλλαγή της νομοθεσίας, τροποποίηση των οδηγιών χρήσης και του τρόπου συνταγογράφησης, ελάττωση των δόσεων και αυστηρές ποινές για παράνομη χορήγηση.³⁷

   Ιδιαίτερη σημασία δίδεται επίσης και στη μη φαρμακευτική αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου. Οι επεμβατικές τεχνικές με επισκληρίδιες επεμβάσεις, αποκλεισμό νευρικών οδών και επεμβάσεις στους μεσοσπονδύλιους δίσκους παρουσίασαν άνοδο στην πρώτη δεκαετία του 21 ου αιώνα με σχετική ελάττωση στη συνέχεια της χρήσεις τους.³⁸ Τα διεπιστημονικά επίσης προγράμματα διαχείρισης του χρόνιου πόνου τόσο από σωματικής όσο και ψυχολογικής πλευράς, παρότι λίγα εγκεκριμένα από επίσημους φορείς αποτελούν ένα ακόμα τρόπο αντιμετώπισης των ασθενών. ³⁹

   Με βάση την υπάρχουσα εμπειρία και τις επιστημονικές μελέτες έχει προταθεί, με συγκεκριμένες κατευθυντήριες οδηγίες, η βέλτιστη κλινική πρακτική αντιμετώπισης των ασθενών με χρόνιο άλγος, με βάση την εξατομίκευση κάθε ασθενή και τη χρήση διεπιστημονικών μεθόδων. Η διαχείριση αυτή των ασθενών στηρίζεται σε πέντε άξονες, στη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής (οπιοειδών και μη), στις θεραπείες αποκατάστασης, στις επεμβατικές θεραπείες, στις προσεγγίσεις της συμπεριφοράς και στις ολιστικές θεραπείες.³⁸

   Σε ότι αφορά τη φαρμακευτική αγωγή, τα μη-οπιοειδή φάρμακα αποτελούν τη θεραπεία πρώτης γραμμής  ενώ τα οπιοειδή χρησιμοποιούνται στη βάση της εκτίμησης του κινδύνου, με στενή παρακολούθηση του ασθενή όσον αφορά τα αποτελέσματα και τυχόν ανεπιθύμητες ενέργειες. Στις θεραπείες αποκατάστασης περιλαμβάνονται η φυσικοθεραπεία, κινησιοθεραπεία και εργοθεραπεία ενώ στις επεμβατικές θεραπείες περιλαμβάνονται οι ελάχιστα επεμβατικές θεραπείες όπως η διαδερμική χορήγηση φαρμάκων, η κατάλυση των νευρικών οδών στόχων και η ενδοσκοπική εκτομή των μεσοσπονδύλιων δίσκων. Η θεραπευτική διαχείριση των ψυχολογικών παραγόντων και της συμπεριφοράς, τα διεπιστημονικά προγράμματα διαχείρισης του πόνου και άλλες συμπληρωματικές θεραπείες όπως ο βελονισμός και  οι τεχνικές αναγεννητικής ιατρικής αποτελούν επιπλέον τρόπους αντιμετώπισης του χρόνιου πόνου. Όλα τα ανωτέρω χρησιμοποιούνται μέσω αλγορίθμων στη βάση των κατεθυντήριων οδηγιών.⁴⁰

    Συνοψίζοντας, ο χρόνιος πόνος αποτελεί ένα σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας, με σημαντικές  ατομικές, κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες. Το βίωμα του παρουσιάζει διαφορές ανάλογα με την κοινωνική-πολιτισμική και οικονομική κατάσταση των ασθενών, ενώ οι καταστροφικές αντιλήψεις αποτελούν ένα ψυχολογικό παράγοντα που επιδρά σημαντικά στην κλινική εξέλιξη και αντιμετώπισή του. Σε ένα σύγχρονο σύστημα υγείας ο χρόνιος πόνος πρέπει να αντιμετωπίζεται ολιστικά με φαρμακευτική ή επεμβατική θεραπεία στη βάση των κατεθυντήριων οδηγιών από επίσημους επιστημονικούς φορείς.

 

Βιβλιογραφικές Αναφορές

1. DiMatteo R, Martin L. Εισαγωγή στην ψυχολογία της υγείας. 1η έκδοση 2011-12, σελ. 429
2. DiMatteo R, Martin L. Εισαγωγή στην ψυχολογία της υγείας. 1η έκδοση 2011-12, σελ. 432-37
3. Turk D.C., Meichenbaum D, Genest M. Pain and behavioral medicine: A cognitive-behavioral perspective. New York: Guilford 1983
4. Elliott AM, Smith BH, Hannafold PC, et al. The course of chronic pain in the community: Results of a 4-year follow-up study. Pain 2002;99:299-307
5. Breivik H, Collett B, Ventafridda V, et al. Survey of chronic pain in Europe: Prevalence, impact on daily life, and treatment. Eur J Pain 2006;10:287-333
6. Fayaz Α,Croft P, Langford M, et al. Prevalence of chronic pain in the UK: a systematic review and meta-analysis of population studies. BMJ Open 2016;6:e010364. doi:10.1136/bmjopen-2015-010364
7. Gureje O, Von Korf M, Simon G et al. Persistent pain and well being. A WHO study in primary care. JAMA 1998;280:147-151
8. Tsang Α, Von Korff Μ, Lee Σ, et al. Common Chronic Pain Conditions in Developed and Developing Countries: Gender and Age Differences and Comorbidity With Depression-Anxiety Disorders. The Journal of Pain, 2008;9:883-891
9. Unruh AM: Gender variations in clinical pain experience. Pain 1996;65:123-167
10. Currie SR, Wang J. Chronic back pain and major depression in the general Canadian population. Pain 2004;107:64-3060
11. Demyttenaere K, Bonnewyn A, Bruffaerts R, et al.  Comorbid painful physical symptoms and depression: Prevalence, work loss, and help seeking. J Affect Dis 2006;92:185-193.
12. Gureje O, Von Korf M, Simon G et al. Persistent pain and well being. A WHO study in primary care. JAMA 1998;280:147-151
13. Von Korf, Simon G. The relationship of pain and depression. Br J Psychiatry 1996;168 (suppl 30):101-8
14. Dueñas, M., Ojeda, B., Salazar, A., et al. A review of chronic pain impact on patients, theirsocial environment and the health care system. Journal of Pain Research 2016;9:457-467.
15. Βερούλη, Π. Συσχέτιση του φόβου και του πόνου των στρατηγικών αντιμετώπισης και της αισθητικής συνοχής σε εργαζόμενους στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας. 2016 Ιωάννινα: Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
16. Fisher K, Johnston M. Emotional distress and control cognitions as mediators of the impact of chronic pain on disability. British Journal of health physiology 1998;3:225-36
17. Lipton J and Marbach J. Ethnicity and the pain experience. Sci. Med. 1984;19:1279-98
18. Riley J, Wadeb J, Myers C et al. Racial/ethnic differences in the experience of chronic pain. Pain 2002;100:291–298
19. Edwardsa C, Fillingimc R, Keefea F. Race, ethnicity and pain. Pain 2001;94:33–137
20. Poleshucka E and Green C. Socioeconomic Disadvantage and Pain. 2008;136: 235–238.
21. Levenstein S, Kaplan GA. Socioeconomic status and ulcer: a prospective study of contributory risk factors. J Clin Gastroenterol 1998;26:14–17.
22. Torrance N, Smith BH, Bennett MI, Lee AJ. The epidemiology of chronic pain of predominantly neuropathic origin. Results from a general population survey. J Pain 2006;7:281–289.
23. Cano A, Mayo A, Ventimiglia M. Coping, pain severity, interference, and disability: The potential mediating and moderating roles of race and education. J Pain 2006;7:459–468.
24. Hagen KB, Tambs K, Bjerkedal T. What mediates the inverse association between education and occupational disability from back pain? A prospective cohort study from the Nord-Trondelag health study in Norway. Soc Sci Med 2006;63:1267–1275
25. Teasell RW, Bombardier C. Employment-related factors in chronic pain and chronic pain disability. Clin J Pain 2001;17:S39–S45.
26. Schlenk E, Erlen J, Dunbar-Jacob J, et al. Health-related quality of life in chronic disorders: a comparison across studies using the MOS SF-36. Qual Life Res 1998;7:57-65
27. Becker N, Bondegaard A, Olsen K, et al. Pain epidemiology and health related quality of life in chronic non-malignant pain patients referred to a Danish multidisciplinary pain center. Pain 1997;73:393-400
28. Sullivan MJL, Thorn B, Haythornthwaite JA et al.: Theoretical perspectives on the relation between catastrophizing and pain. Clin. J. Pain 2001;17:52–64.
29. Quartana P, Campbell C, Edwards R, et al. Pain catastrophizing: a critical review. Expert Rev Neurother 2009;9:745-58
30. Sullivan MJL, Bishop SR, Pivik J. The pain catastrophizing scale: development and validation. Psychol Assess 1995;7:524–532
31. Edwards R, Bingham C, Bathon J, et al. Catastrophizing and Pain in Arthritis, Fibromyalgia, and Other Rheumatic Diseases. Arthritis & Rheumatism (Arthritis Care & Research) 2006;55:325–332
32. Papaioannou Μ, Skapinakis P, Damigos D, et al. The Role of Catastrophizing in the Prediction of Postoperative Pain. Pain medicine 2009;10:1452-9
33. Dahlhamer J, Lucas J, Zelaya C, et al. Prevalence of chronic pain and high-impact chronic pain among adults – United States, 2016. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2018;67:1001–6.
34. Manchikanti L, Singh V, Kaye A, et al. Lessons for Better Pain Management in the Future: Learning from the Past. Pain Ther 2020;9:373–391
35. Stoicea N, Costa A, Periel L, et al. Current perspectives on the opioid crisis in the US healthcare system: a comprehensive literature review. Medicine (Baltimore). 2019;98: e15425.
36. De Shazo R, Johnson M, Eriator I, et al. Backstories on the U.S. opioid epidemic good intentions gone bad, an industry gone rogue and watch dogs gone to sleep. Am J Med. 2018;131: 595–601.
37. Bao Y, Pan Y, Taylor A, et al. Prescription drug monitoring programs are associated with sustained reductions in opioid prescribing by physicians. Health Aff (Milwood). 2016;35:1045–51
38. Manchikanti L, Sanapati MR, Pampati V, et al. Update on reversal and decline of growth of utilization of interventional techniques in managing chronic pain in the Medicare population from 2000 to 2018. Pain Physician. 2019;22:521–36.
39. Flor H, Fydrich T, Turk DC. Efficacy of multidisciplinary pain treatment centers: a meta-analytic review. Pain. 1992;49:221–30.
40. S. Department of Health and Human Services. Pain Management Best Practices Inter-Agency Task Force. Final Report on Pain Management Best Practices: Updates, Gaps, Inconsistencies, and Recommendations. May 9, 2019. Available from: https://www.hhs. gov/ash/advisory-committees/pain/reports/index.html