Το Κάπνισμα ως παράγοντας κινδύνου – Νεότερα δεδομένα

Κωνσταντίνος Χ. Παπαδόπουλος,

Επιμελητής Α΄ Καρδιολογίας, Νοσοκομείο ΄΄Κοργαλένειο – Μπενάκειο΄΄ Ε.Ε.Σ.

Το κάπνισμα, αποτελεί το σημαντικότερο τροποποιήσιμο παράγοντα κινδύνου αύξησης της θνησιμότητας και νοσηρότητας και είναι υπεύθυνο για περίπου 700000 θανάτους / έτος στην Ευρωπαϊκή ένωση, με τους μισούς από αυτούς να αφορούν άτομα ηλικίας 35-69 ετών.^1,2 Στην Ελλάδα το κάπνισμα παραμένει σοβαρό πρόβλημα της δημόσιας υγείας παρά το γεγονός ότι το ποσοστό των τακτικών καπνιστών έχει σαφώς ελαττωθεί τα τελευταία έτη.³ Η συγκριτική διακύμανση του ποσοστού των τακτικών καπνιστών σε άτομα άνω των 15 ετών μεταξύ της Ελλάδας και του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης δίδεται στο Γράφημα 1.

   Οι πιο πρόσφατες στατιστικές του 2014,⁴ δείχνουν ότι 27% των Ελλήνων συνεχίζουν να καπνίζουν, ποσοστό σημαντικά μικρότερο από το πρόσφατο παρελθόν (40% το 2008) αλλά σαφώς μεγαλύτερο από τα αντίστοιχο του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης που είναι χαμηλότερο του 20% (Γράφημα 2). Το ποσοστό των Ελλήνων ανδρών καπνιστών είναι μεγαλύτερο των γυναικών (34 έναντι 21%) ενώ το 16% των αγοριών και το 13% των κοριτσιών, έως 15 ετών είναι επίσης τακτικοί καπνιστές.⁴

   Το κάπνισμα αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για τη δημόσια υγεία και παράλληλα έχει σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις στα συστήματα υγείας.

    Σε ότι αφορά το πρώτο, είναι καλά τεκμηριωμένο ότι το κάπνισμα, εξαιτίας της πληθώρας τοξικών ουσιών που περιέχει, αποτελεί βασικό παράγοντα κινδύνου για εμφάνιση στεφανιαίας νόσου, αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων, βαλβιδοπαθειών, διαφόρων μορφών καρκίνου και χρόνιων αναπνευστικών προβλημάτων.^5-9  Υπολογίζεται ότι το κάπνισμα αυξάνει 2-3 φορές τον κίνδυνο προσβολής από στεφανιαία νόσο ⁶ και ευθύνεται περίπου για το 30 – 40% του συνόλου των θανάτων από αυτή ⁷ είτε με την εξέλιξη της χρόνιας στεφανιαίας νόσου, είτε με την εμφάνιση οξέων στεφανιαίων συνδρόμων.⁸ Επιπλέον, συμβάλλει στην εκφύλιση και ασβέστωση των καρδιακών βαλβίδων, της αορτής και των καρωτίδων. ⁹

   Το κάπνισμα επίσης αποτελεί τη σημαντικότερη αιτία εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα και του ανώτερου αναπνευστικού ενώ φαίνεται πως ενέχεται και σε άλλες μορφές καρκίνου όπως του ουροποιητικού και του παγκρέατος. Σημαντική είναι η συμβολή του και στις χρόνιες αναπνευστικές πνευμονοπάθειες όπως η χρόνια αποφρακτική νόσος και το εμφύσημα. ¹⁰ Τέλος, το κάπνισμα, τόσο το ενεργητικό όσο και το παθητικό, κατά τη διάρκεια της κύησης έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία του εμβρύου με κυριότερες το χαμηλό βάρος γέννησης, την πρώιμη διακοπή της κύησης και την αύξηση της θνητότητας του εμβρύου.

   Πέραν των βλαπτικών συνεπειών στην υγεία,  το κάπνισμα επιβαρύνει επίσης σημαντικά και το κόστος της δημόσιας υγείας, ¹¹ τόσο το άμεσο που αφορά ανάγκες θεραπείας των παθήσεων που σχετίζονται με αυτό όσο και το έμμεσο  που προκύπτει από δαπάνες εξαιτίας της νοσηρότητας, της αναπηρίας και της θνησιμότητας που δημιουργούνται εξαιτίας του καπνίσματος. Υπολογίζεται πως το ετήσιο κόστος αντιμετώπισης των παθήσεων που σχετίζονται με το κάπνισμα ισούται με περίπου 5.6% του συνολικού κόστους για τη υγεία στην Αμερική και του 6.6% στην Ευρώπη ενώ το συνολικό κόστος που αφορά το κάπνισμα ισούται με το 1.8% του  παγκόσμιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος.¹²  Σε ότι αφορά την Ελλάδα, το ετήσιο κόστος ενδονοσοκομειακής θεραπείας παθήσεων που σχετίζονται με το κάπνισμα ξεπέρνα τα 500 εκατομμύρια ευρώ  το οποίο αντιστοιχεί σε περίπου 11% του ετήσιου προϋπολογισμού που διατίθεται στα νοσοκομεία.¹³

   Τα ανωτέρω δεδομένα ενισχύουν και καθιστούν επιτακτική την ανάγκη εφαρμογής μέτρων για τον έλεγχο της χρήσης του καπνού και για τη θεραπεία και απεξάρτηση των καπνιζόντων από το τσιγάρο. Οι Ευρωπαϊκές πολιτικές ελέγχου του καπνού ¹⁴ που έχουν θεσμοθετηθεί και εφαρμοστεί τα τελευταία χρόνια έχουν σαν αποτέλεσμα την ελάττωση του καπνίσματος.   Στην Ελλάδα, παρουσιάστηκε το 2008,¹⁵ ένα εθνικό σχέδιο δράσης για τη δημόσια υγεία που στόχευε στην ελάττωση της καπνιστικής συνήθειας μέσω κυρίως της αύξησης της φορολογίας των προϊόντων καπνού, της ενημέρωσης των καταναλωτών για τις επιβλαβείς επιδράσεις του τσιγάρου, της απαγόρευσής του από τους δημόσιους κλειστούς χώρους και της ίδρυσης ιατρείων διακοπής του καπνίσματος. Το σχέδιο αυτό δράσης δεν είχε την ανάλογη επιτυχία με τα αντίστοιχα Ευρωπαϊκά με αποτέλεσμα  τη διατήρηση υψηλού ποσοστού στους ενεργητικούς και παθητικούς καπνιστές στη χώρα μας.

   Με τον πρόσφατο νόμο 4633/2019 ΦΕΚ 161/Α/16-10-2019 που αφορά τις ρυθμίσεις για τα προϊόντα του καπνού¹⁶ γίνεται περαιτέρω προσπάθεια να επεκταθεί η απαγόρευση του καπνίσματος σε όλους τους δημόσιους και ιδιωτικούς κλειστούς ή στεγαζόμενους χώρους, στα μέσα μαζικής μεταφοράς και ταξί, στα πάσης φύσεως αυτοκίνητα, όταν επιβαίνουν ανήλικοι κάτω των 12 ετών, σε κλειστούς και υπαίθριους χώρους διεξαγωγής αθλοπαιδιών, ψυχαγωγίας και συγκέντρωσης ανηλίκων, και να καταστεί αποτελεσματικότερη η εφαρμογή της νομοθεσίας με εντατικοποίηση των ελέγχων και την επιβολή αυστηρότερων κυρώσεων σε περίπτωση παραβάσεων. Επιπλέον, γίνονται ρυθμίσεις για τον τρόπο πώλησης και διαφήμισης των  προϊόντων του καπνού.

   Η σταθερή εφαρμογή των ανωτέρω μέτρων μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα σε βασικές παραμέτρους που αφορούν τη δημόσια υγεία καθώς οδηγεί σε μείωση της θνησιμότητας από τις καρδιαγγειακές και τις πνευμονολογικές παθήσεις και τον καρκίνο  και επακόλουθα, σε αύξηση του προσδόκιμου ζωής και ζωής με καλή υγεία. Επιπλέον, ο περιορισμός της καπνιστικής συνήθειας οδηγεί σε καλύτερες συνθήκες υγιεινής μέσω και της ελάττωσης του παθητικού καπνίσματος και τη βελτίωσης της ποιότητας ζωής. Τέλος, οι ρυθμίσεις για τα προϊόντα του καπνού μπορεί να έχουν ευνοϊκές επιδράσεις και την οικονομία με την εξοικονόμηση πόρων που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση των παθήσεων που προκύπτουν από το κάπνισμα και χρησιμοποίησή τους σε άλλους τομείς της δημόσιας υγείας. Η επιτυχία ή όχι των νέων μέτρων εξαρτάται από την πολιτική βούληση για τη σταθερή και αυστηρή εφαρμογή τους και την κοινωνική ωριμότητα για την υιοθέτηση και τη στήριξή τους.

Συνοψίζοντας…

Το κάπνισμα αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες κινδύνου για τη δημόσια υγεία με αρνητικές επιδράσεις και στην οικονομία. Η αποτελεσματικότητα του νέου πλαισίου νόμου, που αφορά μεταξύ άλλων την επέκταση της απαγόρευσης του καπνίσματος, την εντατικοποίηση των ελέγχων και την επιβολή αυστηρότερων κυρώσεων σε περίπτωση παραβάσεων, εξαρτάται από την πολιτική βούληση για τη σταθερή και αυστηρή εφαρμογή του και την κοινωνική ωριμότητα για την υιοθέτηση και τη στήριξή του.

Βιβλιογραφία

1. European Commission. Tobacco. Special Eurobarometer 385, Belgium, May 2012. Available at: http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_385_ en.pdf.
2. European Commission. Eurobarometer 429, special tobacco. Brussels, 2015. http:// ec. europa. eu/ public_ opinion/ archives/ ebs/ ebs_ 429_ en. pdf (accessed 30 Oct 2016).
3. World Health Organization, Europe 2016. Greece Profile of Health and Well-being.
4. Eurostat Statistics 2019. https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index. php?title=File:Proportion_of_daily_smokers_of_cigarettes_by_level_of_consumption,_2014_(%25_persons_aged_15_and_over).png
5. Drope J and Schluger N. The Tobacco Atlas, 6th Ed., American Cancer Society, 2018
6. US Department of Health and Human Services (1989). Reducing the health consequences of smoking: 25 years of progress. A report of the Surgeon General. Washington, Department of Health and Human Services.
7. US Department of Health and Human Services (2000). Healthy People 2010. Washington DC: Government Printing Office.
8. Braunwald’s Heart disease, 10th edition, 2014. p.1004-5
9. Braunwald’s Heart disease, 10th edition, 2014. P.1626
10. Fielding, J. (2002) Smoking: Health effects and control. In: Last, J., Wallace, R. Public health and preventive medicine (15th ed). Appleton & Lange, pp. 715-740.
11. WHO. Economics of tobacco toolkit: assessment of the economic costs of smoking. Geneva, World Health Organization, 2011).
12. Goodchild Μ,  Nargis N, Tursan d’Espaignet E. Global economic cost of smoking-attributable. Diseases. Tob Control 2018;27:58–64.
13. Tsalapati K, Vardavas C, Athanasakis K, Thireos E, Vozikis A, Pavi E, et al.  Going up in ashes? Smoking-attributable morbidity, hospital admissions and expenditure in Greece. Eur J Public Health. 2014;24(3):477-9.
14. Hublet A, Schmid H, Clays E, Godeau E, Gabhainn SN, Joossens L, et al. Association between tobacco control policies and smoking behaviour among adolescents in 29 European countries. Addiction 2009;104:1918–26.
15. Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Δημόσια Υγεία, Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το Κάπνισμα 2008 – 2012. Υπουργείο Υγείας και κοινωνικής αλληλεγγύης 2008
16. Σχέδιο Νόμου «Σύσταση Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ), Ρυθμίσεις για τα προϊόντα καπνού και άλλες διατάξεις του Υπουργείου Υγείας»

Γραφήματα

Γράφημα 1. Συγκριτική διακύμανση (1990-2013) του ποσοστού των καθημερινών (τακτικών) καπνιστών σε άτομα άνω των 15 ετών μεταξύ της Ελλάδας και του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Ευρωπαϊκών χωρών της ζώνης του Ευρώ. Παρατηρείται ελάττωση του ποσοστού των καπνιστών αλλά το ποσοστό του καπνίσματος παραμένει σαφώς μεγαλύτερη του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Γράφημα 2. Ποσοστά καπνιστών σε καθημερινή βάση σε άτομα ηλικίας άνω των 15 ετών, μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το 2014. Το ποσοστό καπνίσματος στην Ελλάδα είναι το δεύτερο μεγαλύτερο μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (27%) και σαφώς μεγαλύτερο του μέσου όρου αυτής (27 έναντι 18%)