Κατάσταση υγείας και ευημερίας του πληθυσμού στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Ρόλος των παραγόντων κινδύνου

Επιμελητής Α΄ Καρδιολογίας, Νοσοκομείο ΄΄Κοργαλένειο – Μπενάκειο΄΄ Ε.Ε.Σ.

Οι βασικοί στόχοι και δείκτες της δημόσιας υγείας όπως αυτοί παρουσιάστηκαν στο πρόγραμμα ΄΄Υγεία 2020΄΄² και εκτιμήθηκαν στην τριετή αναφορά για την υγεία του  Ευρωπαϊκού γραφείου του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας^1,2 είναι συνοπτικά οι ακόλουθοι:

• Η ελάττωση της πρώιμης θνησιμότητας, βασικοί δείκτες της οποίας είναι:

• Η ελάττωση της συχνότητας των κυριότερων μη μεταδιδόμενων νοσημάτων, στα οποία περιλαμβάνονται οι καρδιαγγειακές παθήσεις, ο σακχαρώδης διαβήτης, ο καρκίνος και οι χρόνιες αναπνευστικές νόσοι.
• Η ελάττωση του καπνίσματος
• Η ελάττωση της κατανάλωσης αλκοόλ
• Η προοδευτική εξάλειψη νοσημάτων με τη χρήση του εμβολιασμού στην παιδική ηλικία (π.χ. ιλαρά, ερυθρά, πολυομυελίτιδα κλπ).
• Η ελάττωση της παχυσαρκίας
• Η μείωση της θνητότητας από εξωτερικά αίτια και τραυματισμούς

• Η αύξηση του προσδόκιμου ζωής με κύριο δείκτη το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση, ανάλογα και με το φύλο και δευτερεύοντες δείκτες το προσδόκιμο καλής υγείας κατά τη γέννηση και την ηλικία των 65 ετών.

• Η μείωση των ανισοτήτων σε ότι αφορά την υγεία και την ευημερία, με κύριους δείκτες την ελάττωση:

• Της βρεφικής θνησιμότητας
• Του ποσοστού των παιδιών σχολικής ηλικίας μη εγγεγραμμένων σε σχολείο
• Του ποσοστού ανεργίας

• Η βελτίωση της ευημερίας με κύριους δείκτες:

–          Την ύπαρξη / διαθεσιμότητα κοινωνικής πρόνοιας και

–          Το ποσοστό του πληθυσμού που διαβιεί υπό βελτιωμένες συνθήκες υγιεινής

• Το δικαίωμα στην υγεία και την πλήρη κάλυψη αυτού, με δείκτες:

• Τη συνολική δαπάνη για την υγεία ως ποσοστό του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος
• Την ιδιωτική δαπάνη ως ποσοστό των συνολικών δαπανών υγείας
• Το ποσοστό των παιδιών που εμβολιάζονται για τα βασικά μεταδιδόμενα νοσήματα

 • Ο καθορισμός εθνικών στόχων για την υγεία και την ευημερία από τα κράτη-μέλη

Η αύξηση του προσδόκιμου ζωής αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους ανωτέρω στόχους με κύριο δείκτη, όπως αναφέρθηκε το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση, ανάλογα και με το φύλο και δευτερεύοντες το προσδόκιμο καλής υγείας κατά τη γέννηση και την ηλικία των 65 ετών. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ΄΄Eurostat΄΄,³ στην Ευρωπαϊκή Ένωση το προσδόκιμο ζωής ανέρχεται σε 81 έτη το 2016 (Γράφημα 1) με τα δύο τρίτα των Ευρωπαϊκών χωρών να έχουν προσδόκιμο  άνω των 80 ετών. Οι γυναίκες ζουν περισσότερο από τους άνδρες κατά περίπου πεντέμισι έτη (83.6 έναντι 78.2 έτη) με τη διαφορά αυτή να ελαττώνεται τα τελευταία 20 έτη κατά ένα περίπου έτος.

Στην Ελλάδα το προσδόκιμο ζωής είναι στα 81.5 έτη με πενταετή διαφορά στην επιβίωση μεταξύ γυναικών και ανδρών (84 έναντι 79 έτη αντίστοιχα).⁴ Το προσδόκιμο ζωής παραμένει ελαφρά μεγαλύτερο από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και ελαφρά μικρότερο του μέσου όρου των Ευρωπαϊκών χωρών που ανήκουν στη ζώνη του ευρώ. Την τελευταία πενταετία παρατηρείται μια τάση επιβράδυνσης έως σταθεροποίησης της αύξησης στο προσδόκιμο ζωής (Γράφημα 2) η οποία δε μπορεί σαφώς να αποδοθεί στην περίοδο της οικονομικής κρίσης καθώς  δε διαφέρει σημαντικά από τη διακύμανση του προσδόκιμου ζωής στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η διακύμανση του προσδόκιμου ζωής με καλή υγεία (χωρίς κάποιας μορφής μακροχρόνια αναπηρία). Στην Ελλάδα το προσδόκιμο είναι 64.4 έτη για τους άνδρες και 65.1 έτη για τις γυναίκες και, παρά την ελάττωσή του τα τελευταία χρόνια, παραμένει ελαφρά υψηλότερο από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής ένωσης (Γράφημα 3).

Τέλος, όσον αφορά την ηλικία των 65 ετών, όπου αρχίζει η ΄΄τρίτη ηλικία΄΄,  το προσδόκιμο ζωής για τις γυναίκες στην Ελλάδα είναι τα 21.3 έτη με μόνο όμως το 1/3 από αυτά να είναι χωρίς μακροχρόνιο περιορισμό στη δραστηριότητα (Έτη καλής υγείας – ΄΄Healthy life years΄΄).⁴ Αντίστοιχα για τους άνδρες το προσδόκιμο στην ηλικία των 65 ετών είναι τα 18.5 έτη με το 40% από αυτά να είναι χωρίς κάποιας μορφής μακροχρόνια αναπηρία. Τα ποσοστά στα έτη καλής υγείας είναι ελαττωμένα σε σύγκριση με τα αντίστοιχα του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής ένωσης.³

Η βελτίωση βασικών παραμέτρων της δημόσιας υγείας και η ελάττωση των παραγόντων κινδύνου τονίζονται επίσης από ευρωπαϊκό γραφείο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ¹ ώστε να είναι δυνατή η υλοποίηση των βασικών στόχων τόσο σε επίπεδο χωρών όσο και στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ως παράγοντας κινδύνου αναφέρεται ο παράγοντας που προδιαθέτει ένα άτομο να αναπτύξει μια ασθένεια, όπως για παράδειγμα καρδιαγγειακή νόσο ή καρκίνο και μπορεί να αυξήσει τη θνησιμότητα, τη νοσηρότητα, τις νοσηλείες στο νοσοκομείο και να επιδράσει αρνητικά στην ποιότητα ζωής. Μπορεί να είναι γενετικός, βιοχημικός ή να σχετίζεται με παράγοντες του περιβάλλοντός και πρέπει να είναι εύκολα και με ακρίβεια μετρήσιμος. Οι κυριότεροι παράγοντες κινδύνου διακρίνονται γενικά σε μη τροποποιήσιμους όπως το φύλο και η ηλικία, ή τροποποιήσιμους όπως η υπέρταση, η υπερλιπιδαιμία, η κατανάλωση αλκοόλ, το κάπνισμα, η παχυσαρκία, η απουσία φυσικής δραστηριότητας και η μόλυνση του περιβάλλοντος. Μπορεί δε να αλληλεπιδρούν ή να δρουν συνεργικά μεταξύ του και να αυξάνουν περαιτέρω τον κίνδυνο.^5,6

H παχυσαρκία αποτελεί σημαντικό πρόβλημα της δημόσιας υγείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ελλάδα, με αυξημένη συχνότητα εμφάνισης τα τελευταία έτη (Γράφημα 4). Η αύξηση του σωματικού βάρους είναι γνωστό ότι αποτελεί  παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη σοβαρών παθήσεων μεταξύ των οποίων ο σακχαρώδης διαβήτης και τα καρδιαγγειακά προβλήματα.⁶ Στην Ευρωπαϊκή Ένωση ο επιπολασμός των ατόμων που είναι υπέρβαροι (δείκτης μάζας σώματος > 25 kg/m²) και παχύσαρκοι (δείκτης μάζας σώματος > 30 kg/m²) αυξήθηκε τα τελευταία έτη και προσέγγισε το 58.7% και το 23.3% αντίστοιχα το έτος 2016, από 55.9% και 20.8% το 2010.¹ Σε ότι αφορά το φύλο, η παχυσαρκία εμφανίζεται συχνότερα στις γυναίκες (24.5% έναντι 21.9% των ανδρών) ενώ οι άνδρες είναι σε μεγαλύτερο ποσοστό υπέρβαροι (63% έναντι 54.3%).

Στην Ελλάδα, ο επιπολασμός υπέρβαρων και παχύσαρκων ατόμων  αυξήθηκε την τελευταία δεκαετία και, σύμφωνα με τα δεδομένα της Eurostat, το 2014 ήταν 38.6 και 16.9% αντίστοιχα, ελαφρά αυξημένος σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση (34.8 και 15.4% αντίστοιχα).⁷ Το 47.1% των ανδρών έναντι 30.9% των γυναικών ήταν υπέρβαροι ενώ το 17.9% έναντι 16% ήταν παχύσαρκοι.

Ιδιαίτερα έντονο τέλος, τόσο στην Ελλάδα κυρίως αλλά και την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι το πρόβλημα της παιδικής παχυσαρκίας. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα,⁸ υπολογίζεται ότι το ποσοστό των κοριτσιών και αγοριών που είναι υπέρβαρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση στην ηλικία των 11 ετών είναι περίπου 18 και 27% αντίστοιχα, με τα μεγαλύτερα ποσοστά να αφορούν την Ελλάδα (28 και 39% αντίστοιχα).

Σε ότι αφορά την κατανάλωση αλκοόλ, η οποία ορίζεται συνήθως ως το ποσό του καθαρού αλκοόλ σε λίτρα που καταναλώνεται από ένα άτομο κατά τη διάρκεια ενός έτους,⁹ αυτή είναι μικρότερη στην Ελλάδα από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το ποσοστό της κατανάλωσης αλκοόλ στην Ελλάδα έχει ελαττωθεί τα τελευταία χρόνια λαμβάνοντας τη μικρότερη τιμή κατά τη Eurostat το 2014,⁴ όπου η κατά κεφαλήν κατανάλωση στην Ελλάδα ήταν 7.9 λίτρα / έτος χαμηλότερη σε σύγκριση με το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Ευρωπαϊκών χωρών της ζώνης του ευρώ που ήταν 9.8 και 9.9 λίτρα/ έτος, αντίστοιχα.  Σύμφωνα δε με τον παγκόσμιο οργανισμό υγείας,¹⁰ το 2016 η  κατανάλωση αλκοόλ στην Ελλάδα ήταν  περαιτέρω ελαττωμένη στα 6.4 λίτρα / έτος. Η συγκριτική διακύμανση της κατανάλωσης αλκοόλ στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή ένωση παρουσιάζεται με το Γράφημα 5.

Επίσης, το ποσοστό των επεισοδίων υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ, οριζόμενο ως η κατανάλωση έξι ή περισσότερων αλκοολούχων ποτών τουλάχιστον μία φορά το μήνα κατά τη διάρκεια του έτους, είναι σαφώς μικρότερο στην Ελλάδα σε σχέση με τις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες και με το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (10 έναντι 20%).⁴

Το κάπνισμα, τέλος, αποτελεί το σημαντικότερο τροποποιήσιμο παράγοντα κινδύνου αύξησης της θνησιμότητας και νοσηρότητας και είναι υπεύθυνο για περίπου 700000 θανάτους / έτος στην Ευρωπαϊκή ένωση, με τους μισούς από αυτούς να αφορούν άτομα ηλικίας 35-69 ετών.^11,12 Στην Ελλάδα το κάπνισμα παραμένει σοβαρό πρόβλημα της δημόσιας υγείας παρά το γεγονός ότι το ποσοστό των τακτικών καπνιστών έχει σαφώς ελαττωθεί τα τελευταία έτη.⁹ Η συγκριτική διακύμανση του ποσοστού των τακτικών καπνιστών σε άτομα άνω των 15 ετών μεταξύ της Ελλάδας και του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης δίδεται στο Γράφημα 6.

Οι πιο πρόσφατες στατιστικές του 2014,¹³ δείχνουν ότι 27% των Ελλήνων συνεχίζουν να καπνίζουν, ποσοστό σημαντικά μικρότερο από το πρόσφατο παρελθόν (40% το 2008) αλλά σαφώς μεγαλύτερο από τα αντίστοιχο του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης που είναι χαμηλότερο του 20% (Γράφημα 7). Το ποσοστό των Ελλήνων ανδρών καπνιστών είναι μεγαλύτερο των γυναικών (34 έναντι 21%) ενώ το 16% των αγοριών και το 13% των κοριτσιών, έως 15 ετών είναι επίσης τακτικοί καπνιστές.⁴

 

Το κάπνισμα αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για τη δημόσια υγεία και παράλληλα έχει σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις στα συστήματα υγείας.

Συμπεράσματα

Στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής πολιτικής και στρατηγικής για τη βελτίωση της υγείας του πληθυσμού τα επόμενα χρόνια έχουν τεθεί στόχοι που αφορούν τη μείωση της πρώιμης θνησιμότητας, την αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης, τη βελτίωση της ευημερίας και  τη μείωση των ανισοτήτων σε ότι αφορά την υγεία και το δικαίωμα στην υγειονομική κάλυψη του πληθυσμού. Βασική προϋπόθεση επίτευξης των ανωτέρω στόχων είναι η αποτελεσματική αντιμετώπιση των τροποποιήσιμων παραγόντων κινδύνου όπως η αρτηριακή υπέρταση, η υπερλιπιδαιμία, η παχυσαρκία, η χρήση αλκοόλ και των προϊόντων του καπνού.

Βιβλιογραφία

1. European Health Report 2018, More than numbers -evidence for all. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe; 2018.  – full text: http://www.euro.who.int/en/publications/ abstracts/european-health-report-2018.-more-than-numbers-evidence-for-all-2018
2. Health 2020: a European policy framework supporting action across government and socie¬ty for health and well-being. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe; 2012 (EUR/RC62/9). (http://www.euro.who.int/en/about-us/governance / regional-committee-for-europe/past-sessions/sixty-second-session/ documentation/ working-document/eurrc629-health-2020-a-european-policy-framework supporting -action-across-government-and-society -for-health-and-well-being, accessed 23 June 2018).
3. Health at a glance 2019-Europe 2018. https://ec.europa.eu/health/sites/health/ files/state/docs/2018_healthatglance_rep_en.pdf
4. State of Health in the EU. Greece Country Health Profile 2017. https://ec.europa . eu/health/sites/health/files/state/docs/chp_gr_english.pdf
5. World Health organization, Health topics. Available at https://www.who.int /topics / risk_factors/en/
6. Braunwald’s Heart disease, 10th edition, 2014. p.1119-22
7. Body mass index (BMI) by sex, age and educational attainment level https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitViewTableAction.do.
8. Health Behaviour in School-aged Children (HBSC). European Health Information Gateway [website]. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe. (https://gateway.euro.who.int/en/ datasets/hbsc/, accessed 19 August 2018).
9. World Health Organization, Europe 2016. Greece Profile of Health and Well-being.
10. World Health Organization, Europe. Alcohol country fact sheet – Greece (2019). http://www.euro.who.int/en/health-topics/disease-prevention/alcohol-use/data-and-statistics/alcohol-country-fact-sheets-2019/alcohol-country-fact-sheet-greece-2019.
11. European Commission. Tobacco. Special Eurobarometer 385, Belgium, May 2012. Available at: http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_385_ en.pdf.
12. European Commission. Eurobarometer 429, special tobacco. Brussels, 2015. http:// ec. europa. eu/ public_ opinion/ archives/ ebs/ ebs_ 429_ en. pdf (accessed 30 Oct 2016).
13. Eurostat Statistics 2019. https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index. php?title=File:Proportion_of_daily_smokers_of_cigarettes_by_level_of_consumption,_2014_(%25_persons_aged_15_and_over).png

Γραφήματα

Γράφημα 1: Προσδόκιμο επιβίωσης κατά τη γέννηση, ανά φύλο, 2016

Γράφημα 2: Συγκριτική διακύμανση του προσδόκιμου επιβίωσης κατά τη γέννηση, τη δεκαετία 2008-2017, μεταξύ της Ελλάδας, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Ευρωπαϊκών χωρών της Ένωσης που ανήκουν στη ζώνη του Ευρώ. Α. στους Άνδρες, Β. στις Γυναίκες

Γράφημα 3: Συγκριτική διακύμανση του προσδόκιμου επιβίωσης με καλή υγεία (χωρίς κάποιας μορφής μακροχρόνια αναπηρία)  κατά τη γέννηση, τη δεκαετία 2008-2017, μεταξύ της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Α. στους Άνδρες, Β. στις Γυναίκες

Γράφημα 4. Συγκριτική διακύμανση του επιπολασμού της παχυσαρκίας (δείκτης μάζας σώματος > 30 kg/m²), σε άτομα >18ετών,  στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή ένωση τη δεκαετία 2006-2106 (Εκτίμηση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας -Π.Ο.Υ.). Παρατηρείται αύξηση του επιπολασμού (%) της παχυσαρκίας και ελαφρώς μεγαλύτερα ποσοστά παχύσαρκων ατόμων στην Ελλάδα.

Γράφημα 5. Συγκριτική διακύμανση της κατανάλωσης αλκοόλ (ποσό του καθαρού αλκοόλ σε λίτρα που καταναλώνεται από ένα άτομο κατά τη διάρκεια ενός έτους) στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή ένωση τα τελευταία 10 έτη. Παρατηρείται ελάττωση της κατανάλωσης αλκοόλ και στα δύο μέρη, με την Ελλάδα να έχει μικρότερη κατανάλωση σε σύγκριση με τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής ένωσης.

Γράφημα 6. Συγκριτική διακύμανση (1990-2013) του ποσοστού των καθημερινών (τακτικών) καπνιστών σε άτομα άνω των 15 ετών μεταξύ της Ελλάδας και του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Ευρωπαϊκών χωρών της ζώνης του Ευρώ. Παρατηρείται ελάττωση του ποσοστού των καπνιστών αλλά το ποσοστό του καπνίσματος παραμένει σαφώς μεγαλύτερη του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Γράφημα 7. Ποσοστά καπνιστών σε καθημερινή βάση σε άτομα ηλικίας άνω των 15 ετών, μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το 2014. Το ποσοστό καπνίσματος στην Ελλάδα είναι το δεύτερο μεγαλύτερο μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (27%) και σαφώς μεγαλύτερο του μέσου όρου αυτής (27 έναντι 18%)